Hak-Hak Kewangan Yang Boleh Dituntut Oleh Wanita Apabila Berlaku Perceraian

Hak-Hak Kewangan Yang Boleh Dituntut Apabila Berlaku Pembubaran

Penulisan ini cuba memfokuskan hak-hak kewangan yang boleh dituntut oleh seseorang isteri apabila berlaku penceraian menurut Enakmen Pentadbiran Undang-Undang Keluarga Islam 1991.


1. Nafkah

Bekas isteri yang diceraikan oleh suaminya boleh memohon kepada Mahkamah supaya memerintahkan bekas suaminya memberi nafkah dalam tempoh `iddah. Permohonan ini boleh dibuat berasaskan seksyen 59 (1) Enakmen Pentadbiran Undang-Undang Keluarga Islam 1991, memperuntukkan seperti berikut:

“Tertakluk kepada hukum Syarak, Mahkamah boleh memerintahkan seseorang lelaki membayar nafkah kepada isteri atau bekas isterinya”.



Peruntukan seksyen ini disokong oleh Dr. Wahbah al-Zuhayli dalam penulisannya “al-Fiqh al-Islami Wa Adillatuh” dan Ibn Qudamah dalam kitabnya “al-Mughni” menjelaskan isteri yang diceraikan berhak mendapat nafkah i`ddah dalam tempoh masa tersebut sehingga tamat i`ddah. Dalam kes yang melibatkan isteri nusyuz, ia mempunyai kesan dari sudut undang-undang. Pemberian nafkah `iddah isteri boleh digugurkan sekiranya pihak isteri berlaku nusyuz (derhaka). Peruntukan ini boleh dilihat dalam seksyen 59 (2), memperuntukkan:

“Tertakluk kepada Hukum Syarak dan pengesahan Mahkamah, seseorang isteri tidaklah berhak mendapat nafkah apabila dia nusyuz atau enggan dengan tidak berpatutan menurut kemahuan atau perintah sah suaminya, iaitu, antara lainya-

(a) apabila dia menjauhkan dirinya atau enggan disetubuhi oleh suaminya;
(b) apabila dia meninggalkan rumah suaminya bertentangan dengan suaminya;
(c) apabila dia enggan berpindah bersama suaminya ke satu rumah atau tempat lain,

tanpa apa-apa sebab yang sah mengikut Hukum Syarak.

Masalah nusyuz ini telah dijelaskan dalam penulisan “Fiqh al-Madhahib al-Arba`ah” oleh `Abd. al-Rahman al-Jaziri. Dalam kes `Iddah Talak Bain (irrevocable Talaq), Jumhur sepakat mengatakan, isteri tersebut berhak mendapat nafkah dengan syarat perempuan tersebut hamil berdasarkan nas al-Quran surah al-Talaq ayat 6, yang bermaksud :

“ Dan jika mereka itu sedang hamil, maka berilah kepada mereka nafkahnya, sehingga mereka bersalin”

Bekas isteri juga berhak menuntut hak tempat tingggal daripada bekas suaminya. Undang-undang memberi hak dan menjaga kebajikan seseorang wanita sesuai dengan tuntutan syarak. Peruntukan ini boleh dilihat dalam seksyen 71 (1), seperti berikut:

“Seseorang perempuan yang diceraikan adalah berhak tinggal di rumah di mana ia biasa tinggal semasa ia berkahwin selagi suami tidak mendapatkan tempat tinggal lain yang sesuai untuk isteri”.

Manakala dalam kes isteri yang kematian suami, Jumhur sependapat mengatakan bahawa isteri tersebut tidak berhak mendapat nafkah, dengan alasan bahawa kematian tersebut telah memutuskan hubungan di antara keduanya.

Dalam pada itu, pihak isteri boleh memohon kepada Mahkamah untuk mendapatkan nafkah anak dan nafkah tunggakan. Mahkamah boleh memerintahkan kepada suami berdasarkan peruntukan seksyen 73 (1) dan seksyen 69 (1) 1991 yang berbunyi:


Seksyen 73 (1):

“Mahkamah boleh pada bila-bila masa memerintahkan seorang lelaki membayar nafkah untuk faedah mana anak-anak-
(a) jika dia telah enggan atau cuai mengadakan peruntukan dengan munasabah bagi anaknya itu;
(b) jika dia telah meninggalkan langsung isterinya dan anaknya itu adalah dalam jagaan isterinya;
(c) dalam masa menanti keputusan sesuatu prosiding hal-ehwal suami isteri; atau
(d) apabila membuat atau selepas daripada membuat sesuatu perintah meletakkan anak itu dalam jagaan seseorang lain.

Seksyen 69 (1):

“Tunggakan nafkah yang tak bercagar boleh dituntut sebagai suatu hutang daripada yang mungkir itu dan, jika tunggakan itu terkumpul kena dibayar sebelum suatu perintah penerimaan dibuat terhadap pihak yang mungkir itu, tunggakan itu boleh dibuktikan dalam kebankrapannya dan, jika tunggakan itu terkumpul kena dibayar sebelum dia mati, tunggakan itu hendaklah menjadi suatu hutang yang kena dibayar dari harta pesakanya.”

Kedua-dua seksyen ini dengan jelas memberi jaminan kepada pihak isteri dan anak untuk mendapat hak nafkah. Kemungkiran pihak suami menunaikan tanggunjawab ini boleh dikenakan tindakan undang-undang dan hukuman. Peruntukan seksyen ini mengambilkira pandangan dalam kitab fiqh dari aliran Shafie, Maliki, Hanbali dan Mazhab Ahlu al-Sunnah. Oleh yang demikian, menjadi obligasi kepada si bapa untuk memberi nafkah (saraan) yang sewajarnya kepada anak-anaknya (belum boleh berdikari). Kebajikan dan kepentingan anak-anak perlu diberi perhatian yang serius terutama dari aspek penginapan, perbelanjaan makan minum, pakaian, pendidikan, kesihatan dan faktor-faktor lain yang berkaitan dengan anak tersebut. Dari segi psikologi, ia akan memberi implikasi yang negatif terhadap perkembangan fizikal dan mental kanak-kanak tersebut sekiranya faktor kebajikan dan kasih sayang diabaikan. Justeru itu, peruntukan tuntutan nafkah anak dan nafkah tunggakan yang dimasukkan dalam Undang-Undang Keluarga Islam bertepatan dengan prinsip syariat dan menjaga kemaslahatan anak-anak akibat daripada perceraian ibu bapa mereka.





Selain itu, pihak isteri juga boleh menuntut kepada Mahkamah nafkah sementara. Undang-undang memberi ruang kepada pihak isteri membuat sedemikian berdasarkan peruntukan seksyen 70 (1), yang menjelaskan:


“Jika Mahkamah berpuas hati bahawa terdapat alasan-alasan untuk membayar nafkah, Mahkamah boleh membuat suatu perintah terhadap suami bagi membayar nafkah sementara yang akan berkuatkuasa dengan serta merta dan terus berkuatkuasa sehingga perintah Mahkamah dibuat atas permohonan untuk nafkah”.

Satu keistimewaan yang terdapat dalam peruntukan nafkah ini, dalam kes pihak suami tidak mempunyai keupayaan atau kemampuan, pihak isteri boleh memohon kepada mahkamah, waris atau keluarga pihak suami membayar nafkah kepada pihak isteri. Begitu juga dalam kes keengganan suami untuk menunaikan nafkah, pihak isteri boleh memohon kepada mahkamah supaya harta suami boleh ditahan atau disita. Di samping itu, mahkamah juga boleh

2) Mut`ah

Selain daripada hak-hak isteri untuk mendapatkan nafkah iddah dan nafkah anak, bekas isteri juga berhak untuk mendapat mut'ah. Istilah"mut'ah" dalam Enakmen Undang-Undang Keluarga dikenali sebagai bayaran "saguhati”. Secara prinsipnya, istilah ini bukanlah bermaksud bayaran sukarela yang dibuat oleh suami kepada bekas isterinya tetapi ia merupakan satu ketetapan yang perlu diberikan begantung kepada kemampuan suami. Mengikut Mazhab Syafi'i, mut'ah adalah bayaran pampasan yang mesti diberi kepada bekas isteri yang telah diceraikan tanpa sebab dengan adil dan munasabah. Pendapat ini disokong oleh Dr. Wahbah al-Zuhayli dalam kitabnya “al-Fiqh al-Islami Wa Adillatuh”. Ia merupakan hak seorang isteri dalam bentuk material yang perlu ditunaikan oleh seorang suami apabila berlaku pembubaran perkahwinan. Di samping itu, pensyariatan mut`ah bertujuan untuk memulihkan kehidupan isteri dan meminimumkan penderitaan yang ditanggung oleh bekas isteri, seperti yang dijelaskan oleh Dr. Badran Abu al-Aynan Badran dalam kitabnya “al-Zawaj Wa al-Talaq Fi al-Islam Fiqh al-Muqaran Bayna al-Madhahib al-Arbaah”.

Al-Quran tidak menetapkan bayaran mut`ah secara jelas dan tepat yang perlu diberikan kepada isteri yang telah diceraikan. Namun indicator yang digunakan oleh al-Quran ialah kemampuan ekonomi pihak suami. Firman Allah s.w.t yang bermaksud:




“Tidak berdosa ke atas kamu jika kamu ceraikan isteri-isteri kamu sebelum kamu setubuhi mereka atau menetapkan apa-apa bahagian untuk mereka. Orang yang mampu memberi mengikut kemampuannya dan orang yang miskin mengikut kemampuannya pula sebagai pemberian yang baik. Yang demikian itu adalah suatu ketetapan bagi orang yang baik”
(al-Baqarah:6)


Dalam Enakmen Undang-undang Keluarga Islam Perlis, mut`ah diperuntukkan dalam seksyen 56, iaitu:

“Selain dari haknya untuk memohon nafkah, seseorang perempuan yang telah diceraikan tanpa sebab yang patut oleh suaminya boleh memohon mut`ah atau pemberian saguhati kepada Mahkamah, dan Mahkamah boleh, selepas mendengar pihak-pihak itu dan apabila berpuashati bahawa perempuan itu telah diceraikan tanpa sebab yang patut, memerintahkan suami membayar sejumlah wang yang wajar dan patut mengikut Hukum Syarak”.

Bagaimanapun, seksyen ini tidak memasukkan garis panduan yang lebih jelas dan terperinci untuk menentukan jumlah yang berpatutan bagi muta'ah dalam sesuatu kes tertentu mengikut hal keadaan pihak-pihak yang terlibat. Faktor-faktor yang patut diambilkira termasuklah jumlah pendapatan dan hal ehwal kewangan pihak-pihak berkenaan, tempoh perkahwinan itu dan hal keadaan perceraiannya. Misalnya Akta No. 10011985 di Mesir memperuntukkan bahawa seseorang isteri yang diceraikan tanpa sebab adalah berhak, selain daripada mendapat nafkah iddah, untuk mendapat muta'ah yang tidak kurang daripada jumlah dua tahun nafkah dengan pertimbangan sewajarnya diberi mengikut latar belakang ekonomi. Pihak suami boleh dibenarkan membayar muta'ah secara ansuran. Secara umumnya, isteri berhak mendapat hak mut`ah selepas berlaku pembubaran perkahwinan.



3) Hak terhadap mas kahwin

Dalam penulisan fiqh, mas kahwin dikenali sebagai Mahr. Mas kahwin merupakan pemberian oleh pihak suami kepada isteri atau wakilnya ketika berlaku kontrak akad nikah. Secara amnya, mas kahwin mestilah daripada sesuatu benda yang bernilai dan berharga sebagai simbolik tanda kasih sayang suami ke atas isterinya.



Oleh yang demikian, sekiranya berlaku pembubaran perkahwinan, isteri boleh menuntut kepada bekas suami hak mas kahwin secara sepenuhnya jika pemberian tersebut tidak ditunaikan dalam tempoh perkahwinan mereka. Tuntutan ini berdasarkan seksyen 57, Enakmen Pentadbiran 1991 yang memperuntukkan seperti berikut:

“Tiada apa-apa jua yang terkandung dalam Enakmen ini boleh menyentuh apa-apa hak yang mungkin ada pada seseorang isteri di bawah Hukum Syarak terhadap mas kahwinnya dan pemberian kepadanya atau apa-apa bahagian daripadanya apabila perkahwinannya dibubarkan”

Peruntukan ini memberi keadilan kepada bekas isteri untuk mendapat hak yang sepatutnya diperolehi. Dengan kata lain, mas kahwin yang tidak dijelaskan dengan sepenuhnya oleh suami dianggap sebagai hutang disisi undang-undang yang perlu dijelaskan apabila berlaku pembubaran perkahwinan.


4. Harta sepencarian

Harta sepencarian didefinisikan sebagai harta, sama ada harta alih atau harta tak alih, yang diperolehi bersama oleh sepasang suami isteri, dalam tempoh perkahwinan mereka hasil dari usaha bersama pasangan tersebut. Melalui takrifan ini, harta yang dimiliki secara pewarisan dan harta yang dimiliki sebelum perkahwinan tidak termasuk harta sepencarian. Namun begitu, jika harta tersebut diusahakan secara bersama dalam tempoh perkahwinan dan hasilnya telah menambah nilai harta tersebut, maka pihak yang satu lagi berhak menuntut upah jika berlaku pembubaran perkahwinan. Jika isteri membantu mengusahakan harta tersebut dia berhak mendapat setengah daripada harta tersebut. Dalam situasi lain dia berhak mendapat satu pertiga sahaja. Perkara ini dijelaskan oleh Ahmad Ibrahim dalam bukunya “Islamic Law in Malaya”.

Umumnya, tuntutan harta sepencarian adalah mirip kepada undang-undang adat tempatan kemudian dikodifikasikan sebagai undang-undang yang diiktiraf oleh masyarakat Melayu. Ianya diklasifikasikan sebagai satu maslahah (kepentingan umum) yang tidak bercanggah dengan syarak untuk menjaga keadilan dan kebajikan kaum wanita. Dalam kes Norbee lwn Ahmad Shanusi [1978] 1 Jurnal Hukum, Kadi Besar Pulau Pinang berpendapat;

“Harta sepencarian yang dibenarkan oleh syarak berdasarkan khidmat dan perkongsian hidup. Isteri yang menguruskan rumahtangga, suami mencari rezeki. Isteri menurut syarak berhak mendapat orang gaji dalam mengurus rumahtangga, jika tidak maka kerja memasak, membasuh dan menguruskan rumah hendaklah dianggap sebagai sebahagian daripada kerja yang mengurangkan tanggungan suami”.


Dalam Enakmen Pentadbiran Undang-Undang Keluarga 1991, seksyen 58 (1), memperuntukkan kuasa Mahkamah memerintahkan pembahagian harta sepencarian. Mahkamah mempunyai autoriti apabila membenarkan lafaz cerai atau membuat perintah perceraian. Harta yang diperolehi oleh pasangan dalam tempoh perkahwinan hasil usaha bersama boleh dibahagikan sama rata atau sekiranya harta tersebut dijual maka hasil jualan tersebut boleh dibahagi sama rata. Mahkamah dalam memutuskan tuntutan harta sepencarian perlu menimbangkan beberapa aspek seperti yang diperuntukkan dalam seksyen 58 (2), seperti berikut:

a) kadar sumbangan-sumbangan yang telah dibuat oleh tiap-tiap satu pihak dalam bentuk wang, harta, kerja atau perkhidmatan bagi memperolehi aset-aset tersebut;
b) apa-apa hutang yang terhutang oleh salah satu pihak yang telah dilakukan bagi manfaat bersama mereka;
c) keperluan-keperluan anak-anak yang belum dewasa dan perkahwinan itu, jika ada.

Tertakluk kepada pertimbangan-pertimbangan itu, Mahkamah hendaklah membuat pembahagian yang sama banyak.

Menurut Mimi Kamariah Majid dalam bukunya “Undang-Undang Keluarga di Malaysia”, sekiranya pihak isteri tidak bekerja, Mahkamah boleh membahagikan aset-aset atau hasil jualan aset tersebut mengikut apa-apa kadar yang difikirkan munasabah. Mahkamah perlu menimbangkan takat sumbangan yang diberikan oleh pihak yang tidak memiliki aset dengan mengambilkira kebajikan keluarga, anak-anak yang belum dewasa dari perkahwinan itu. Di samping itu, sumbangan secara tidak langsung seperti moral dan kesanggupan isteri hidup bersama suami perlu diberi pertimbangan oleh Mahkamah dalam menaksirkan pemberian harta sepencarian. Sekiranya diteliti dengan terperinci peruntukan yang berkaitan dengan harta sepencarian, undang-undang yang sedia ada memberi perlindungan hak dan keadilan yang sebaiknya kepada kaum wanita.

Secara umumnya, Enakmen Pentadbiran Undang-Undang Keluarga Islam Perlis 1991, memberi sirna harapan yang positif dalam membela dan memartabatkan kaum wanita. Penggubalan undang-undang keluarga bertujuan untuk menjamin hak dan kebajikan serta keadilan kepada kaum wanita di sisi undang-undang. Sehingga kini, boleh dikatakan 3/4 peruntukan undang-undang keluarga Islam mempunyai kecenderungan untuk membela dan menjaga hak wanita. Oleh yang demikian tidak timbul persoalan undang-undang keluarga yang sedia ada sekarang tidak melindungi kaum wanita sekiranya mereka mengetahui hak-hak yang perlu dituntut di sisi undang-undang.

Abu Rushd

Pandangan Abu Hanifah Tentang Keizinan Wali

Pandangan Aliran Abu Hanifah

Walau bagaimanapun, Imam Abu Hanifah dan Abu Yusuf pula mempunyai pandangan yang tersendiri dalam bab perwalian. Aliran ini berpendapat perempuan yang akil baligh (mukallaf) boleh mengahwinkan dirinya sendiri tanpa perlu mendapat keizinan wali. Meskipun begitu, bagi perempuan yang mempunyai wali `asabah, disyaratkan bakal suami mestilah sekufu. Jika sebaliknya, wali diberi ruang oleh syara` memohon kepada kadi untuk memfasakhkan perkahwinan tersebut. Namun dalam kes-kes tertentu keizinan wali masih diperlukan terutama yang melibatkan kanak-kanak dan gila. Pendapat golongan ini jelas menunjukkan percanggahan dengan pendapat jumhur fuqaha’. Alasan yang diberikan oleh golongan ini berasaskan hadis Nabi S.A.W yang diriwayatkan oleh al-Bukhari (810-870), Muslim (821-875), Abu Dawud, al-Tirmidhi, al-Darimi, (797-869) Ibn Majah, Ibn Jarud (919/920), al-Daraqutni (918-995) daripada Abu Hurairah R.A. bahawa Rasulullah S.A.W. bersabda:
“Tidak boleh dikahwini janda sebelum diajak berunding dan tidak boleh dikahwinkan anak dara sebelum diminta izin. Mereka berkata: Bagaimanakah izinya ya Rasulullah? Baginda bersabda: Ia diam”.

Menurut Ibn Rushd. Beliau menjelaskan hadis tersebut tidak menunjukkan makna yang bersifat qati`e dalalah dan ia memberi ruang untuk diperbahaskan dari aspek maknanya.

Menurut pandangan yang dikemukakan oleh Abu Hanifah dan Abu Yusuf mereka mentafsirkan perempuan yang berseorangan bermaksud perempuan yang tidak mempunyai suami sama ada yang belum berkahwin atau yang telah berkahwin. Sebagai analoginya, orang perempuan mempunyai kelayakan dalam pengurusan harta yang melibatkan persoalan jual beli, sewaan dan sebagainya. Oleh kerana orang perempuan mempunyai hak kelayakan dalam urusan kehidupan yang lain sudah tentulah mereka juga mempunyai hak yang sama dalam menguruskan soal perkahwinan.

Menyentuh persoalan yang berkisar tentang wali mujbir, al-Kasani menghuraikan dalam penulisannya “Bada’i` al-Sana`i fi Tartib al-Shara’i`” tentang pendirian al- Imam al- Hanafi. Menurut aliran tersebut, bidang kuasa ijbar hanya berlaku ke atas gadis yang masih kecil dan belum baligh. Meskipun begitu, sekiranya anak gadis yang belum baligh ini dikahwinkan oleh walinya tanpa keizinannya, dia diberi ruang oleh syara` untuk melakukan pemilihan (khiyar) di bawah prinsip syara` apabila mencapai umur baligh. Dengan adanya peruntukan ini, ia memberi kuasa kepada anak gadis tersebut sama ada meneruskan perkahwinan tersebut atau memfasakhkannya. Berbeza pula dalam kes wanita yang masih gadis tetapi sudah mencapai umur baligh, wali tidak berhak mengahwinkan tanpa terlebih dahulu mendapat keizinan daripadanya. Muhammad `Uqlah dalam kitabnya “Nizam al-Usrah fi al-Islam” menukilkan bahawa pada pandangan al-Imam Abu Hanifah, syara` telah meletakkan kuasa ijbar kepada anak gadis adalah berasaskan kepada `illat disebabkan ketidakmampuan anak gadis yang belum baligh untuk menguruskan diri sendiri. Di samping itu, perkahwinan yang dilakukan tidak memberi kesan kemaslahatan dari akad yang dilakukan tersebut.

(Abu Rushd)

Keizinan Wali

Keizinan Wali Dalam Perkahwinan Menurut Pandangan Fuqaha’

Wali merupakan salah satu elemen penting dalam rukun nikah. Oleh yang demikian, sekiranya terdapat kecacatan atau kekurangan salah satu daripada rukun nikah maka perkahwinan tersebut diklasifikasikan sebagai tidak sah. Alasan ini bersandarkan kepada pendapat fuqaha’ yang terdiri dari aliran Maliki (795), Shafi`i (820) dan Hanbali (780-850) telah mencapai kata sepakat bahawa wali merupakan sebahagian daripada perkara asasi dalam sesuatu perkahwinan. Berasaskan prinsip ini, maka para fuqaha’ telah menegaskan wanita tidak mempunyai kuasa untuk mengahwinkan dirinya sendiri dan diri orang lain. Dengan lain perkataan, perkahwinan yang dilakukan tanpa wali dianggap terbatal. Dalil yang dipegang oleh jumhur ulama’ adalah berasaskan kepada sebuah hadis sahih yang telah diriwayatkan daripada Abu Musa seperti kenyataan dari Rasulullah S.A.W yang bermaksud:

“Tidak sah nikah, melainkan dengan wali.”

Menyelami tuntutan yang dianjurkan daripada hadis di atas dapat difahami bahawa wali merupakan sebahagian daripada unsur-unsur penting dalam sesuatu perkahwinan. Oleh yang demikian, perkahwinan yang dilakukan tanpa disertai dengan keizinan wali adalah terbatal dengan sendirinya. Dengan menafikan ketentuan wali dalam perkahwinan menyebabkan pernikahan tersebut tidak dapat diiktiraf sebagai sah. Dalam hal ini, analisis secara kritis terhadap ruang lingkup wali diperlukan untuk melihat sejauhmana hukum syara` memperuntukkan bidang kuasa tersebut. Untuk itu, penulisan ini akan meneliti berkenaan konsep wali secara menyeluruh bagi mendapat gambaran yang jelas tentang persoalan yang berbangkit tentang masalah wali.

Tambahan lagi, terdapat juga peruntukan yang memberi kuasa kepada wali mujbir untuk mengahwinkan anak gadisnya meskipun tanpa persetujuan daripadanya. Berdasarkan peruntukan yang diberikan oleh syara`, ia menunjukkan bahawa wali mujbir mempunyai bidang kuasa penuh dalam mengahwinkan anak gadisnya dengan syarat memenuhi keperluan-keperluan yang telah ditetapkan oleh syara`. Kuasa ijbar boleh dikuatkuasakan ke atas seseorang perempuan sekiranya para wali memenuhi syarat-syarat yang telah ditetapkan. Kandungan syarat-syarat ini meliputi, pertama, tidak ada permusuhan di antara anak gadis dengan walinya. Kedua, tidak wujud permusuhan di antara gadis dengan bakal suaminya. Ketiga, bakal suami tersebut adalah sekufu dengan gadis yang menjadi pilihannya. Keempat, bakal suami mampu membayar mas kahwin mengikut nilai mata wang tempatan. Kelima, perempuan yang bakal dikahwinkan tersebut masih berstatus anak dara.

Pandangan Jumhur

Justeru itu, dengan adanya peruntukan kuasa ijbar, wali diberi kuasa eksklusif membuat keputusan untuk mengahwinkan seseorang perempuan (anak dara) di bawah perwaliannya. Apa yang jelas jumhur fuqaha’ selain daripada Hanafi berpendirian mensabitkan kuasa ijbar ke atas perempuan yang masih dara sama ada mencapai umur baligh atau belum dalam urusan perkahwinan. Keterangan ini dijelaskan oleh sarjana perundangan Islam seperti yang telah dinukilkan oleh Al-Ramli dalam kitabnya “Nihayah al-Muhtaj dan Ibn Juzay menerusi karangannya “al-Qawanin al-Fiqhiyyah” menjelaskan bahawa para fuqaha’ yang berpendirian sedemikan terdiri daripada kalangan Maliki (795), Shafi`i (820) dan Hanbali (780-855). Alasan golongan ini berasaskan kepada sabda Nabi Muhammad S.A.W.

Maksudnya: Perempuan janda lebih berhak pada dirinya daripada walinya, perempuan perawan atau dara dikahwinkan oleh bapanya”

Jumhur menggunakan dalil ini sebagai hujah yang membuktikan bahawa wali mempunyai kuasa autoriti ke atas perempuan yang berstatus dara. Berbeza pula bagi kes janda, mereka mempunyai hak yang lebih kuat berbanding dengan walinya. Umumnya, dalam masalah perwalian, kebanyakan para sahabat terdiri daripada Umar, Ali, Ibn Masud, Ibn Abbas, Abu Hurairah dan Aishah R.A berpendapat bahawa seseorang perempuan tidak dibenarkan berkahwin melainkan mendapat keizinan daripada walinya. Meskipun begitu, menurut Ibn Rushd dalam kitabnya “Bidayat al-Mujtahid wa Nihayat al-Muqtasid” Imam Hanafi (767) mempunyai pendirian yang tersendiri dalam hal ini, beliau cenderung menjelaskan perempuan lebih berhak mengahwinkan dirinya sendiri.

Syara` telah menetapkan sesuatu hukum bukan bertujuan untuk membebankan dan menyusahkan manusia. Sebaliknya sesuatu hukum yang diperundangkan mengandungi hikmah-hikmah untuk kesejahteraan manusia. Sesungguhnya sesuatu tindakan yang difikirkan baik pada pertimbangan manusia berkemungkinan mencapai keputusan sebaliknya hanya Allah yang Maha Bijaksana dan Maha Mengetahui. Sehubungan dengan itu, berasaskan adat tradisi yang terpuji, secara fitrahnya kaum perempuan dikenali dengan sifat pemalu dan tidak wajar mereka dibebankan atas kapasiti sebagai wali dalam sesuatu perkahwinan. Atas sifat tabie inilah sewajarnya beban wali diletakkan kepada kaum lelaki. Bersesuaian dengan firman Allah S.W.T dalam al-Quran al-Karim yang bermaksud:

“Kaum lelaki itu pengawal dan pemimpin bagi kaum wanita kerana kelebihan yang telah dikurniakan Allah kepada sebahagian daripada mereka (lelaki) melebihi sebahagian yang lain (wanita)….”
(al-Nisa’: 34)

Menurut Ahmad Mustafa al-Maraghiy dalam penulisannya Tafsir al-Maraghiy, ayat ini menjelaskan kaum lelaki diiktiraf sebagai ketua bersesuaian dengan kelebihan fizikal dan ketahanan mental yang dimiliki oleh kaum lelaki. Pentafsiran ayat ini menjelaskan bahawa kaum lelaki diciptakan oleh Allah bersesuaian dengan fitrahnya, mempunyai obligasi terhadap kaum wanita dengan berfungsi memberi perlindungan dan pengawasan dan menyediakan keperluan hidup. Hakikat ini telah dijelaskan oleh Allah S.W.T dalam al-Quran yang bermaksud:

….Dan isteri-isteri itu mempunyai hak yang sama seperti kewajiban yang ditanggung oleh mereka (terhadap suami) dengan cara yang sepatutnya (dan tidak dilarang oleh syara`); dalam pada itu orang lelaki (suami isteri itu) mempunyai satu darjat kelebihan atas orang perempuan (isterinya)…
(al-Baqarah:228)

Sayyid Qutb dalam tafsirnya Fi Zilali al-Quran menjelaskan bahawa Allah telah menciptakan manusia terdiri daripada lelaki dan wanita sebagai sepasang suami isteri mengikut sistem hidup rabbani. Peraturan inilah yang menjadi sempadan memelihara fitrah dan potensi-potensi yang ada pada lelaki dan perempuan supaya mereka dapat berfungsi melaksanakan tugas mengikut kebolehan masing-masing. Oleh yang demikian adalah adil bagi Allah meletakkan tanggungjawab kepada kaum lelaki untuk menyediakan keperluan-keperluan asas rumah tangga dan memberi perlindungan kepada isi keluarganya. Atas alasan inilah maka kaum lelaki lebih wajar memegang tampuk kepimpinan dalam institusi kekeluargaan. Oleh kerana tanggungjawab dan bebanan tugas yang berat diberikan kepada kaum lelaki maka bersesuaianlah kuasa wali diberikan kepada kaum lelaki.

Justeru itu, di antara dalil-dalil yang menjadi hujjah jumhur ulama’ yang menekankan kepada keperluan wali dalam sesuatu perkahwinan berasaskan kepada hadis Nabi S.A.W. seperti berikut:

1. Maksudnya: Nabi S.A.W. pernah berkata ”Tidak sah nikah, melainkan dengan wali”.

2. Daripada `Aishah R.A. bahawa Nabi S.A.W. bersabda, maksudnya: Mana-mana perempuan yang berkahwin tanpa izin walinya maka nikahnya adalah batal, nikahnya adalah batal, nikahnya adalah batal, jika suaminya menyetubuhinya maka ia mendapat mahar kerana dihalalkan kemaluannya, dan jika mereka berselisih maka Sultan (Penguasa) adalah wali mereka bagi mereka yang tidak ada wali.

3. Dalam keterangan hadis yang lain, Ibn Majah, Daraqutni meriwayatkan daripada Abu Hurairah R.A. bahawa Rasulullah S.A.W. bersabda:
Hadis Abu Hurairah, maksudnya: ”Perempuan (tidak sah) mengahwinkan dirinya sendiri. Sesungguhnya penzina ialah orang yang mengahwinkan diri sendiri”.

Menyentuh persoalan tentang perwalian, al-Shawkani (1759-1839) dalam kitabnya “al-Badr al-Tali` bi Mahasin min Ba`d al-Qarn al-Sabi`” menjelaskan jumhur yang terdiri daripada salaf dan khalaf berpendapat, keizinan wali merupakan satu keperluan dalam perkahwinan bagi seseorang perempuan. Bahkan menurut Ibn al-Munzir berdasarkan pengetahuan beliau, para sahabat Nabi tidak berselisih pendapat dalam masalah ini (keperluan tentang wali).

(Abu Rushd)

Takrif Wali Dalam Perkahwinan

Definisi Wali

Menurut al-Imam Taqi al-Din dalam kitabnya “Kifayah al-Akhyar” perkataan wali diambil daripada perkataan arab iaitu al-Wilayah. Ia bermaksud kesanggupan bertindak, mengurus atau kekuasaan mentadbir sesuatu termasuklah mengurus anak yatim dengan menjamin keperluannya dan memperwalikan perempuan menguruskan akad nikah ke atasnya. Secara terminologinya, `Abd al-Rahman al-Jaziri dalam teks penulisannya “al-Fiqh `ala Madhahib al-Arba`ah” menukilkan wali merupakan sebagai pihak yang diberi kuasa oleh syara` untuk menguruskan akad perkahwinan seseorang perempuan sama ada wali tersebut di bawah kategori wali mujbir atau bukan mujbir. Wali mujbir terdiri daripada bapa atau datuk sebelah bapa sahaja. Secara ringkasnya wali mujbir bermaksud hak autoriti yang diberikan syara` kepadanya untuk mengahwinkan anak perempuannya dengan seseorang tanpa perlu mendapat keizinan daripadanya. Dengan kata lain wali mempunyai kuasa mutlak memberi pandangan dan melaksanakan keputusan atau menetapkan kata putus ke atas orang di bawah perwaliannya. Walau bagaimanapun, para ulama’ berbeza pendapat dalam menentukan kuasa perwalian dan keahlian tersebut.

Teks al-Quran yang menjelaskan tentang kepentingan wali dalam perkahwinan sebagaimana yang diperuntukkan dalam al-Quran yang bermaksud:

“Janganlah kamu menghalang mereka berkahwin kembali dengan bekas suami mereka apabila telah terdapat kerelaan antara mereka dengan cara yang makruf”
(al-Baqarah:232)

Berdasarkan tafsiran di atas, jelaslah bahawa ayat tersebut difokuskan kepada para wali. Ia dapat difahami apabila terdapat tegahan yang ditujukan kepada para wali agar tidak menghalang anaknya yang telah diceraikan untuk kembali semula kepada bekas suaminya.

Keperluan tentang wali juga boleh dilihat berasaskan penjelasan yang dibuat oleh Rasulullah S.A.W dalam sebuah hadis yang bermaksud:

“Tidak sah nikah itu melainkan dengan adanya wali. Mana-mana wanita berkahwin tanpa keizinan walinya maka nikahnya adalah batal, nikahnya batal, nikahnya batal. Apabila ia telah bersetubuh dengan wanita itu, maka yang wajib adalah mahar mitsli disebabkan ia telah mencampuri wanita itu. Jika mereka berselisih, maka sultanlah wali bagi orang yang tidak mempunyai wali.” (Abu Daud dan al-Thirmidhi).

(Abu Rushd)

Konsep menguruskan rumahtangga dalam kalangan wanita bekerjaya

Konsep Umum

Fenomena globalisasi yang melanda dunia pada hari ini sudah tentu memberi kesan dan dampak dalam pelbagai dimensi seperti ekonomi, politik, kebudayaan dan keagamaan serta keilmuan. Negara Malaysia juga tidak terkecuali daripada menerima gelombang globalisasi yang mewarnai dunia. Antara kesan kehadiran globalisasi terhadap peradaban manusia ialah penonjolan hak asasi kaum wanita . Pada zaman silam, wanita hanya dilabelkan sebagai orang yang layak duduk di ceruk dapur sahaja (Sabitha Marican, 1998). Kini perubahan masa dan zaman yang mempengaruhi kehidupan manusia dan secara tidak langsung mempengaruhi nilai-nilai dalam institusi kekeluargaan. Dalam situasi tertentu, tuntutan hidup yang tinggi di kota metropolitan dan perubahan ekonomi memaksa kaum wanita untuk terus bekerja bagi membantu kewangan keluarga (Mazidah Zakaria, 1981). Justeru, dalam kehidupan masyarakat moden pada hari ini, wanita memainkan peranan penting dalam pembangunan negara (Rozi Bainun, 2003). Menurut Shamsudin Bardan, Pengarah Eksekutif Persekutuan Majikan-Majikan Malaysia dipetik daripada Berita Harian bertarikh 5 Mei 2005 dalam ruangan “Dalam Negeri” menjelaskan penyertaan golongan wanita dalam sektor pekerjaan adalah sebanyak 47 peratus daripada lima juta wanita dalam negara yang bekerja. Situasi ini menunjukkan bilangan wanita yang bekerja di Malaysia adalah satu fenomena yang biasa.

Sehubungan dengan itu, taraf pendidikan tinggi (Muhammad Abdul Rauf, 1997) dan permintaan sumber manusia yang semakin meningkat membuka peluang untuk wanita bersaing dengan kaum lelaki (Raja Rohana Raja Mamat, 1991) dalam dunia pekerjaan. Bagi wanita yang telah berkahwin dan bekerjaya, mereka mempunyai bebanan tanggungjawab yang berat di mana tugas keibuan perlu dimbangi dengan tugas kerja harian (Wanita, 2005). Di tempat kerja si ibu perlu melakukan tugas yang telah diamanahkan oleh majikan dengan seoptimum mungkin. Apabila pulang dari tempat kerja si ibu terpaksa mengurus keluarga, mengasuh anak, memasak, membasuh dan pelbagai tugas lagi. Cabaran dan rintangan yang terpaksa dihadapi bagi ibu bekerjaya memerlukan semangat juang ketabahan yang tinggi. Dalam hal ini, pengurusan keluarga secara kolektif antara suami dan isteri merupakan elemen penting dalam memastikan pengurusan rumah tangga tidak diabaikan. Tanggungjawab suami dan isteri membina keluarga dan memelihara keutuhan rumah tangga adalah merupakan keperluan asasi yang perlu dipertahankan (Mohammad Mahdi Syamsu al-Din, 1971).

Islam sebagai al-din yang lengkap mempunyai tata cara yang tersendiri dalam merangka pembentukan institusi kekeluargaan. Pembahagian bidang tugas suami isteri dalam sesebuah rumah sebagaimana ditegaskan oleh Baginda S.A.W dalam sebuah hadis yang diriwayatkan oleh Ibn Umar (Sahih Muslim, 1972) yang bermaksud:

“Tiap-tiap orang kamu adalah penjaga, dan tiap-tiap orang daripada kamu bertanggung jawab terhadap apa yang dipertanggungjawabkan. Lelaki itu penjaga di kalangan ahlinya dan bertanggungjawab terhadap mereka. Wanita itu penjaga dalam rumah tangga suaminya dan anaknya dan dia bertanggungjawab terhadap mereka. Khadam itu penjaga terhadap urusan harta benda tuannya dan ia dipertanggungjawabkan terhadapnya. Tiap-tiap orang daripada kamu adalah penjaga dan dipertanggungjawabkan terhadap orang yang di bawahnya.”

Oleh yang demikian, bagi memastikan pengurusan rumah tangga dalam suasana yang harmoni, sikap toleransi dan saling memahami di antara suami dan isteri merupakan kunci utama yang efektif. Suami tidak boleh lepas tangan dan hanya bergantung kepada isteri semata-mata untuk mengurus hal ehwal dalam rumah. Mentaliti yang menggambarkan bahawa kerja-kerja di rumah hanya akan merendahkan martabat lelaki perlu dikikis. Bukan satu perkara yang jelik sekiranya suami bertolak ansur dalam kerja yang dilakukan oleh isteri. Sebagai contoh, tugas memasak, membasuh pakaian, mencuci pingan, menjaga anak dan tugas rutin harian rumah tangga boleh dilakukan secara bersama atau berseorangan bergantung kepada situasi keadaan. Secara tidak langsung pertolongan yang diberikan akan menambahkan lagi rasa kasih sayang serta penghargaan isteri terhadap suami. Bantuan tersebut adalah satu manifestasi kasih sayang yang akan menarik perhatian isteri terhadap suami dan keluarga seluruhnya Mustafa, (1995). Tanpa sifat toleransi di antara pasangan menyebabkan berlakunya konflik yang mengeruhkan interaksi perhubungan suami isteri dan seterusnya boleh menjejaskan kualiti pengurusan rumahtangga. Situasi ini boleh meningkatkan tekanan di kalangan kaum ibu yang bekerja disebabkan tugas pengurusan hal ehwal rumahtangga dibebankan secara mutlak oleh suami kepada si isteri.

Dalam konteks pendidikan anak-anak, si ibu perlu memberikan fokus yang semaksima mungkin dalam mengikuti perkembangan anaknya dari aspek fizikal, rohani dan psikologi. Tidak dinafikan kesibukan ibu yang bekerja sudah tentulah tidak dapat memberi perhatian yang optimum terhadap anak-anaknya dan menjejaskan fungsinya dalam menguruskan rumahtangga. Meskipun begitu, kerjaya bukanlah penghalang utama bagi seseorang wanita dalam menguruskan rumahtangga. Menurut Salmi Jalina Jalil, (Wanita, 2005) Kaunselor di Bahagian Pembangunan Keluarga, Lembaga Penduduk & Pembangunan Keluarga Negara, dalam pengurusan keluarga seorang ibu perlu bijak membahagikan masa. Sebagai contoh, sekalipun si ibu sibuk, ibu perlu meruangkan masa sekurang-kurangnya lima minit untuk menghubungi anaknya di pejabat. Pada peringkat pembentukan fisiologi kanak-kanak, mereka tidak mengharapkan material daripada ibu bapa untuk mengisi kekosongan jiwa mereka. Sebaliknya, perhatian dan kasih sayang yang ditunjukkan oleh ibu kepada anak merupakan sentuhan yang ajaib dalam membentuk keperibadian kanak-kanak tersebut. Justeru itu, tidak wajarlah tugas mendidik anak diserahkan secara berterusan kepada pembantu rumah tanpa ada sedikit penglibatan daripada pihak ibu. Harus diingat anak merupakan anugerah Ilahi yang tiada nilai dengan harta benda.

Justeru, pengurusan rumahtangga di kalangan wanita yang bekerja bukanlah merupakan penghalang cita-cita untuk menjadi seorang ibu yang mithali. Namun begitu, pengorbanan yang tinggi diperlukan oleh seseorang ibu dalam membahagikan masa dalam menguruskan rumah tangga dan mendidik anak-anaknya. Sebagai buktinya, terdapat ramai ibu-ibu mithali yang bekerja berjaya membentuk keluarga dan mendidik anak-anak mereka sehingga berjaya keseluruhannya. Natijahnya, kepuasan dan kebanggaan seorang isteri ialah apabila beliau dapat mengecapi kebahagiaan rumahtangga yang dibina dan melihat anak yang dilahirkannya menjadi insan yang cemerlang, gemilang dan terbilang. Sebaliknya, hati seorang ibu akan hancur berkecai bak kaca yang terhempas ke bumi apabila melihat masa depan rumahtangganya menanti kehancuran meskipun beliau amat cemerlang dalam karier yang diceburinya. (Abu Rushd)